پرسش :

مسئوليت نوجوان و جوان درمواجهه با تهاجم فرهنگى چيست و آنان خود چه نقشى مى توانند داشته باشند؟

پاسخ :
على رغم ثأثيرات اجتماعى و وظايفى كه براى مسئولين و والدين وجود دارد، بايد دانست كه اصلى ترين و مهم ترين تصميم گيرنده در اين خصوص، خود نوجوان و جوان است. همواره واقعيت ها با مطلوب هاى نهايى فاصله دارد. آنچه در مورد فضاى فرهنگى، ارزش هاى مسلط جامعه و وظايف والدين گفته مى شود مطلوب است؛ اما همه اش واقع نمى شود. فضاى فرهنگى و ارزش هاى مسلط جامعه ، به طور كامل، اسلامى و انسانى نيست. گاهى مسئولين، به هر دليل، به تمام وظايف خود عمل نمى كنند. بسيارى از والدين با محدوديت هايى، مثل بى سوادى و كم سوادى، نارسايى اقتصادى، نداشتن روابط و وجهه ى اجتماعى مناسب، وجود مشكلاتى مثل بيمارى و اختلاف نظر ، نزاع هاى خانوادگى و...، مواجه هستند و در نتيجه، نه تنها نمى توانند به نوجوان كمك كنند، بلكه چه بسا نياز به هدايت و كمك نوجوان و جوان خود دارند.
در چنين موقعيتى، منطقى نيست كه نوجوان، به بهانه ى وظيفه ناشناسى يا ناتوانىِ ديگران ، به آينده و ظرفيت ها و توانمندى هاى خود، كم توجهى كند. او بايد اين دوره را، قبل از اين كه دير شود، بشناسد و از آن به اندازه ى كافى بهره ببرد. در اين دوره، قدرت بدنى و نيروهاى روانى فوِ العاده است؛ اگر اين نيروها جهت داده شوند و پراكنده نشوند و هر روز و هر ماه به سويى نروند، بسيار ارزشمند و قابل استفاده اند. همان طور كه گذشت، نيروى اين دوران را مى توان به آبى تشبيه كرد كه هم ممكن است تبديل به سيل شود و هم ممكن است كه آن را به باغ ها و مزارع تشنه هدايت كرد تا باعث سيرابى آنها بشود.
دراين خصوص، بر نكات كليدىِ مسلّم و مهم تأكيد مى كنيم:
الف) نوجوان بايد از همان ابتداى نوجوانى، به تدريج، به فكر هويت آينده ى خود باشد. تلاش كند تا مجموعه ى افكار و احساسات و فعاليت هاى او، هم جهت و مكمل يكديگر باشند؛ به علايق و امكانات خود و نيازهاى جامعه بينديشد؛
ب) همت بلند داشته باشد، به افق هاى دور دست نگاه كند و به حداقل ها اكتفا نكند؛ ضمن اين كه واقعيت ها و محدوديت ها را مى بيند، به راحتى تسليم مشكلات نشود و حتى المقدور، جهانى بينديشد؛
ج) در تصميم گيرى هايش، از مشورت با ديگران بهره مند شود و عقل ديگران را به عقل خود بيفزايد؛
د) در انتخاب و داشتن دوستان خوب، بسيار جدى، و از دوستان بد كاملا برحذر باشد. چه بسا دوستان خوبى كه مى توانند همه ى خوبى ها را به او هديه دهند؛ و چه بسا دوستان بدى كه ممكن است همه ى خوبى هايش را از او بگيرند؛
هـ) به واجبات الهى بپردازد و از محرّمات اجتناب كند؛ به هيچ وجه توصيه نمى شود كه با عباداتِ بسيار، خود را بيازارد؛ اما هميشه يك ارتباط ذهنى و روانى را با خداوند داشته و در تصميم گيرى ها و زندگى روزمره اش ، سهمى هم براى خداوند قايل باشد؛
و) وقت خالى براى خود نگه ندارد و حتى المقدور، به فعاليتى مناسب اشتغال داشته باشد. منظور از اشتغال، شغل رسمىِ درآمدزا نيست؛ بلكه بى كار نبودن مطلوب است؛
ز) به مطالعه و افزودن بر دانش خود و فكر كردن به موضوعات گوناگون بپردازد. امروزه، دانستنى ها به صورت تصاعدى (و چه بسا به صورت تصاعد هندسى) افزايش مى يابند. يك نوجوان ، بايد خوش استعداد، فعال، قوى، برخوردار از امكانات كافى و داراى انگيزه ى قوى باشد، تا بتواند به درياى موّاج معارف و دانش و فناورى امروز بشر، درست بنگرد و درست انتخاب كند و سهم مناسب خود را از آن برگيرد. علم بهترين سرمايه اى است كه هم بالفعل او را مشغول مى كند و هم در آينده در اختيار او خواهد بود، و چه بسا بسيارى از تمايلات ديگرش را تحت الشعاع قرار دهد؛ چرا كه آدمى از دو چيز سير نمى شود، يكى مال و ديگرى علم. در اين دو موضوع، هر قدمى، قدم بعدى را مى طلبد.
ح) به ورزش و تفريحات سالم و مناسب اهميت بدهد؛ جسم و روح خود را سالم نگه دارد. ورزش و تفريحات سالم را به هدف سالم سازى جسم و روح خود انجام دهد، نه با اهدافى كه چه بسا بوى انحراف مى دهند؛
ط) توجه به كفِّ نفس (خود دارى از گناه) نيز براى نوجوان لازم و ضرورى است. نوجوان بايد بداند كه در كنار كارهايى كه بايد انجام دهد، كارهايى نيز وجود دارد كه بايد از آنها اجتناب كند؛ و خود دارىِ از گناه، كار آسانى نيست، بلكه نياز به تمرين بسيار دارد. اين همان جهاد اكبر است كه پيامبر اكرم(ص) اهميت آن را بيش تر از جهاد در ميدان نبرد دانسته اند. فقط محرمات شرعى منظور نيست، بلكه مراد رفتار و احساساتى است كه هر فرد (ولو غير متدين)، آن را ناصحيح و غير مطلوب مى داند.
اگر نوجوانان و جوانان ما به مسائلى از اين قبيل توجه داشته باشند، تا حدود زيادى در مقابل هجوم هاى فرهنگى بيگانگان واكسينه مى شوند. اين اقدام بسيار ضرورى و مهم است، چه اين كه اگر همه ى افراد و مجموعه ها وظايف خود را به خوبى انجام دهند، اما خود نوجوانان و جوانان، توجه به اين موضوعات نداشته باشند، آن اقدامات، سودى به حالشان نخواهد داشت.
منبع: جوانان و تهاجم فرهنگى، محمد كاويانى، مركز مطالعات و پژوهش هاى فرهنگى حوزه علميه (1382).